Gazeta Podatkowa nr 96 (1137) z dnia 1.12.2014

Rozliczenia po wypowiedzeniu umowy zlecenia

Umowa zlecenia czy szerzej umowa o świadczenie usług może wygasnąć na różne sposoby, choć najczęściej dochodzi do zrealizowania jej celu, a przynajmniej wykonania ciążących na stronach powinności. Nierzadko jednak jedna ze stron decyduje się na wcześniejsze i jednostronne zakończenie zlecenia na skutek wypowiedzenia umowy. Warto pamiętać, że wypowiedzenie zlecenia może pociągać za sobą konieczność pewnych rozliczeń między kontrahentami, zwłaszcza gdy zlecenie było odpłatne.

Kiedy można wypowiedzieć zlecenie?

Każda ze stron umowy zlecenia może wypowiedzieć umowę w każdym czasie. Dopuszczalne jest jednak określenie terminu czy sposobu wypowiedzenia umowy zlecenia. Nie można natomiast zrzec się z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów (art. 746 § 3 Kodeksu cywilnego). Przykładem ważnego powodu uzasadniającego wypowiedzenie zlecenia z tej właśnie przyczyny jest utrata zaufania do zleceniobiorcy (por. wyrok SN z dnia 14 maja 2002 r., sygn. akt V CKN 1030/2000).

Ze względu na wspomnianą zasadę dopuszczalności wypowiedzenia zlecenia w każdym czasie, również umowa zlecenia zawarta na czas oznaczony może być wypowiedziana przez każdą ze stron (por. wyrok SN z dnia 28 września 2004 r., sygn. akt IV CK 640/2003). Stosunek zlecenia opiera się bowiem na wzajemnym zaufaniu stron, dlatego też art. 746 K.c. pozwala wypowiedzieć umowę zlecenia każdej ze stron w każdym czasie, nawet bez ważnych powodów. Zdaniem SN zawarcie takiej umowy (na czas oznaczony) mogłoby jednak uzasadniać odmówienie danej stronie uprawnienia do wypowiedzenia wtedy, gdyby ze względu na okoliczności zawarcia tej umowy można było w oznaczeniu czasu jej wiązania dostrzegać także wolę stron wyłączenia uprawnienia do wypowiedzenia.

Jednakże, co istotne, wynikająca z art. 746 K.c. norma pozwalająca każdej ze stron wypowiedzieć zlecenie w każdym czasie, nawet bez ważnych powodów, ma charakter względnie obowiązujący. Zatem w ramach swobody umów strony mogą wyłączyć, w odniesieniu do jednej lub obu stron, uprawnienie do wypowiedzenia umowy z innych powodów aniżeli ważne.

Umowa zlecenia nie może wyłączać uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów.

Skutek wypowiedzenia

Zgodnie z regułą wyrażoną w art. 61 K.c., oświadczenie woli o wypowiedzeniu jest złożone z chwilą, gdy doszło do drugiej strony w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Od tej chwili wywołuje ono skutki prawne, czyli prowadzi do wygaśnięcia zlecenia, chyba że w umowie lub samym oświadczeniu zastrzeżono okres wypowiedzenia. Jak bowiem uznał SN w wyroku z dnia 20 kwietnia 2004 r., sygn. akt V CK 433/2003, w umowie o świadczenie usług, do której mają zastosowanie przepisy o wypowiedzeniu zlecenia, dopuszczalne jest określenie przez strony terminu jej wypowiedzenia także z ważnych powodów.

Ważne powody

Osoba wypowiadająca zlecenie z powołaniem się na ważne powody powinna je wskazać drugiej stronie umowy. Ważne powody, jak np. choroba czy utrata zaufania do kontrahenta, będą uzasadniały wypowiedzenie zlecenia nawet wówczas, gdy strony w umowie starały się wykluczyć prawo jej wypowiedzenia. Uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów umowa nie może bowiem wyłączać.

Jeżeli zdarzy się, iż umowa zostanie rozwiązana bez ważnego powodu, stosunek prawny wprawdzie wygasa, a więc takie wypowiedzenie jest skuteczne, ale strona, która od umowy odstąpiła bez ważnego powodu, jest zobowiązana dać drugiej odszkodowanie za straty wynikłe z rozwiązania umowy - uznał SN w wyroku z dnia 11 września 2002 r., sygn. akt V CKN 1152/2000.

Odszkodowanie czy wynagrodzenie?

Wypowiedzenie zlecenia pociąga za sobą obowiązek wzajemnych rozliczeń, które mogą być różne w zależności od tego, która ze stron dokonała wypowiedzenia, z jakich przyczyn oraz czy umowa miała charakter odpłatny.

W przypadku gdy z wypowiedzenia umowy skorzystał dający zlecenie, to powinien zwrócić przyjmującemu zlecenie uzasadnione wydatki, a gdy zlecenie było odpłatne - również odpowiednią część umówionego wynagrodzenia. Jeżeli natomiast wypowiedzenia dokonał przyjmujący zlecenie, powinien rozliczyć się z otrzymanych zaliczek.

W inny sposób ujęta jest kwestia wypowiedzenia odpłatnego zlecenia, jeżeli jego przyczyną nie był ważny powód. W takiej sytuacji strona składająca takie oświadczenie (niezależnie od tego, czy był nią zleceniodawca, czy zleceniobiorca) ponosi odpowiedzialność za szkodę, którą poniosła druga strona.

W pewnych sytuacjach - tam gdzie zostało to przewidziane w umowie na skutek odpowiedniego zastrzeżenia - wypowiedzenie zlecenia może pociągać za sobą także obowiązek zapłaty kary umownej.

Przypadki w umowie

Częstą praktyką jest precyzowanie w umowie przypadków, w których jedna lub obie strony mogą wypowiedzieć zlecenie (względnie umowę o świadczenie usług). Należy jednak zdawać sobie sprawę z faktu, że taki katalog możliwych przypadków uzasadniających i umożliwiający wypowiedzenia umowy zlecenia zwykle nie ma charakteru zamkniętego. Na ogół wypowiedzenie zlecenia może zostać dokonane zarówno w przypadkach określonych w umowie stron, jak również w powołaniu się na art. 746 § 1 K.c. (wypowiedzenie w każdym czasie). Samo określenie w umowie stron przypadków, w jakich dochodzi do rozwiązania tej umowy, nie wyłącza tylko z tej przyczyny możliwości wygaszenia umowy na skutek jednostronnego oświadczenia woli, o jakim mowa.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121)