Zasiedzenie służebności przesyłu

Przeciwko roszczeniu o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, jak również przeciwko wnioskowi o ustanowienie służebności przesyłu przedsiębiorstwo może zgłosić zarzut zasiedzenia służebności przesyłu. Jeśli zostanie uwzględniony, spowoduje to w pierwszym przypadku oddalenie powództwa o zapłatę, zaś w drugim - oddalenie wniosku o ustanowienie służebności przesyłu, a w związku z tym niepotrzebne koszty postępowania.

Służebność przesyłu

Od sierpnia 2008 r. właściciele nieruchomości zajętych w części na potrzeby przesyłu energii elektrycznej, gazu, ropy czy wody mają do dyspozycji uprawnienie, które pozwala na odpłatne zalegalizowanie statusu prawnego posadowionych bezumownie linii czy urządzeń przesyłowych. W braku porozumienia z przedsiębiorstwem można wystąpić z odpowiednim wnioskiem do sądu. W odróżnieniu od sprawy o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości, żądania ustanowienia służebności przesyłu rozpatrywane są w tzw. postępowaniu nieprocesowym.

Służebność przesyłu polega na obciążeniu nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia przesyłowe, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń.

Przesłanki zasiedzenia służebności

Przeszkodą do ustanowienia przez sąd służebności przesyłu jest wcześniejsze jej zasiedzenie, a więc nabycie tego prawa na skutek upływu terminu zasiedzenia. Wówczas wystarczy jedynie postanowienie sądu stwierdzające (deklaratoryjne) fakt zasiedzenia takiej służebności i jednocześnie stanowiące podstawę do wpisu służebności przesyłu do działu III księgi wieczystej prowadzonej dla danej nieruchomości.

Do zasiedzenia służebności przesyłu muszą być spełnione przynajmniej dwie przesłanki. Przede wszystkim przedsiębiorstwo musi korzystać z trwałych i widocznych urządzeń, jak np. stacje trafo, słupy energetyczne. Służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia (art. 292 Kodeksu cywilnego). Ponieważ przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się tutaj odpowiednio, musi również upłynąć stosowny okres tego posiadania. Zwykle potrzebne do tego będzie aż 30 lat korzystania z urządzenia (posiadania służebności), bowiem w większości przypadków ma ono charakter posiadania w złej wierze.

Możliwość nabycia służebności gruntowej przez przedsiębiorstwo przesyłowe na skutek zasiedzenia została potwierdzona przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 4 października 2006 r., sygn. akt II CSK 119/2006, a także w wyroku z dnia 8 września 2006 r., sygn. akt II CKS 112/06. Sąd ten stwierdził, że przedsiębiorstwo przesyłowe może uzyskać trwałe prawo do korzystania z cudzej nieruchomości, jeśli należące do niego urządzenia znajdują się tam dostatecznie długo (wspomniane 30 lat).

Zasiedzenie a wynagrodzenie

Właściciel nieruchomości nie musi tolerować faktu, że na jego działce przedsiębiorstwo przesyłowe utrzymuje bez żadnego tytułu prawnego urządzenia służące do doprowadzania wody, gazu, ropy naftowej czy energii elektrycznej. O ile usunięcie tych urządzeń poza granice nieruchomości może się okazać niemożliwe do wykonania, o tyle znacznie łatwiej uzyskać wynagrodzenie, czy to za okres wsteczny z uwagi na bezumowne korzystanie ze służebności przesyłu, czy też na przyszłość w zamian za ustanowienie tej służebności.

Zatem jednym z możliwych środków ochrony praw i interesów właścicieli nieruchomości jest roszczenie o tzw. wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z zajętej pod urządzenia części nieruchomości. Jego podstawę prawną stanowią przepisy art. 224 § 2 i art. 225 Kodeksu cywilnego. Zasadą jest, że korzystający z cudzego mienia, w braku odmiennej umowy, powinien płacić odpowiednie wynagrodzenie.

Pytanie, jak się ma jedno do drugiego, czyli ewentualne zasiedzenie służebności przesyłu do roszczenia o zapłatę omawianego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Otóż zasiedzenie służebności przesyłu nie wyklucza roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu zajętego pod słupy energetyczne jedynie za okres wcześniejszy. Po dacie zasiedzenia korzystanie z danych urządzeń przesyłowych ma już bowiem swój tytuł prawny - właśnie w postaci służebności przesyłu nabytej w trybie zasiedzenia (i to nieodpłatnie).

Przerwanie biegu terminu zasiedzenia

Aby uniknąć zasiedzenia - o ile jego termin jeszcze nie upłynął - należy doprowadzić do przerwania biegu tego terminu. Okazuje się, że nie wystarczy do tego pozew ani wniosek o zawezwanie do próby ugodowej obejmujący żądanie zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, choć w przeszłości znaleźć można było przykłady z orzecznictwa idące w tym kierunku. Wątpliwości przecięła jednak dopiero niedawna uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego (patrz ramka).

Natomiast w dalszym ciągu uznaje się, że wniosek właściciela nieruchomości o ustanowienie służebności przesyłu za odpowiednim wynagrodzeniem przerywa bieg terminu zasiedzenia tej służebności. Jest to bowiem inny środek prawny aniżeli powództwo o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości, w związku z czym uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2014 r. nie dotyczy wniosków o ustanowienie służebności przesyłu.

Wytoczenie przez właściciela nieruchomości przeciwko posiadaczowi służebności przesyłu, a przed dniem 3 sierpnia 2008 r. przeciwko posiadaczowi służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu, powództwa o zasądzenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści tej służebności, nie przerywa biegu jej zasiedzenia.

Uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2014 r., sygn. akt III CZP 45/14

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121)