Roszczenia związane z urządzeniami przesyłowymi

Brak jednoznacznych przepisów o charakterze ustawowym powoduje, że wielu właścicieli nieruchomości w dalszym ciągu nie wie na jakiej podstawie na ich nieruchomości znajdują się urządzenia przesyłowe w postaci słupów wysokiego napięcia, gazociągów, czy wodociągów. Ponadto wiele osób nie zdaje sobie sprawy jakie roszczenia przysługują im z tego tytułu i czego mogą żądać w przypadku, gdy status prawny tych urządzeń przesyłowych jest nieuregulowany.

Nowe inwestycje prowadzone przez przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją lub przesyłem prądu, gazu, wody czy innych mediów poprzedzone są zazwyczaj negocjacjami z właścicielami gruntów, przez które mają przechodzić te inwestycje i porozumieniami uwzględniającymi interesy obu stron. Nie dotyczy to wszystkich urządzeń przesyłowych w kraju. Problemy natury prawnej i faktycznej dotyczą zwłaszcza urządzeń posadowionych na nieruchomościach w przeszłości. W ich przypadku obecnie właściciele gruntów nie tylko nie posiadają dokumentacji będącej podstawą ich posadowienia na ich nieruchomości, ale często nie wiedzą nawet kiedy miała miejsce ich budowa. Gdy stan prawny takich urządzeń jest nieuregulowany, właścicielom gruntów przysługują roszczenia majątkowe.

Roszczenia właścicieli

Chociaż generalnie właścicielowi nieruchomości przysługują roszczenia zmierzające do umożliwienia mu swobodnego władania swoją nieruchomością, to w przypadku urządzeń przesyłowych właściciel nie może skutecznie żądać usunięcia urządzeń, np. słupów energetycznych z jego nieruchomości. Do przysługujących mu, co do zasady, roszczeń majątkowych należą natomiast roszczenia o ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem oraz wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości. W tym drugim przypadku właściciel nieruchomości może domagać się od przedsiębiorstwa przesyłowego opłaty za wykorzystywanie części jego nieruchomości na cele związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Natomiast służebność przesyłu polega na tym, że nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 Kodeksu cywilnego, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń.

Obrona przedsiębiorstw przesyłowych

Spory właścicieli nieruchomości z przedsiębiorstwami przesyłowymi trwają od lat, a z reguły przedsiębiorstwa te w odniesieniu do infrastruktury wybudowanej w przeszłości nie są zainteresowane polubownym zakończeniem sprawy. Zatem właściciel nieruchomości nawet po zgromadzeniu dokumentacji potwierdzającej istnienie na jego nieruchomości urządzeń przesyłowych, ma niewielkie szanse na dobrowolną wypłatę środków przez przedsiębiorcę przesyłowego.

W przypadku roszczeń o odpłatne ustanowienie służebności przesyłu, przedsiębiorcy zazwyczaj powołują się na zasiedzenie tej służebności. Zasiedzenie jest instytucją prawa cywilnego, które pozwala na nabycie służebności (generalnie także prawa własności nieruchomości) wobec korzystania z niej przez okres niezbędny do zasiedzenia. W przypadku korzystania ze służebności w dobrej wierze okres ten wynosi 20 lat, a dla złej wiary 30 lat. Z chwilą upływu okresu zasiedzenia następuje nabycie prawa (służebności). Nie jest przy tym wymagane dodatkowo postanowienie sądu, czy wpis do księgi wieczystej. W praktyce przedsiębiorcy przesyłowi obliczają termin zasiedzenia i nie podejmują z góry kroków prawnych w celu stwierdzenia zasiedzenia. Jednak w przypadku gdy właściciel nieruchomości podnosi przysługujące mu roszczenia majątkowe, przedsiębiorstwa bronią się zarzutem zasiedzenia, wskazując, iż upływ jego niezbędnego okresu wyłącza możliwość ustanowienia służebności. Istotne z punktu widzenia analizy przesłanek zasiedzenia nieruchomości jest postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18.08.2017 r., sygn. akt IV CSK 609/16 (patrz ramka).

"Przesłanką zasiedzenia służebności przesyłu lub służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu jest posiadanie cudzej nieruchomości o treści tego ograniczonego prawa rzeczowego, a nie posiadanie, czy nawet prawo własności samego urządzenia przesyłowego".

Postanowienie SN z dnia 18.08.2017 r., sygn. akt IV CSK 609/16

Do zasiedzenia służebności przesyłu niezbędne jest spełnienie przynajmniej dwóch przesłanek. Przedsiębiorstwo przesyłowe musi korzystać z trwałych i widocznych urządzeń, jak np. słupy energetyczne, stacje przekaźnikowe. Ponadto służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia, co wynika z art. 292 K.c.

Bezumowne korzystanie

Niezależnie od podjęcia decyzji o ustanowieniu za wynagrodzeniem służebności przesyłu, właściciel nieruchomości może dochodzić wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z jego nieruchomości przez przedsiębiorcę przesyłowego. Wysokość tego wynagrodzenia nie jest łatwa do wyliczenia. W przypadku gdy sprawa trafi do sądu, warto w celu jego wyliczenia wnieść o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania wartości nieruchomości.

Przedsiębiorcy przesyłowi bardzo często powołują się na fakt wybudowania urządzeń przesyłowych na podstawie zgody udzielonej przez osoby będące właścicielami nieruchomości na moment budowy urządzeń. W tym celu przedstawiają także dokumenty z ich podpisami. Warto przeanalizować ich treść i datę sporządzenia, nierzadko bowiem okazuje się, że podpisy na dokumentach nie oznaczają zgody na posadowienie urządzeń lub były one zebrane w odniesieniu do inwestycji o innych parametrach, czy przebiegu.

O ile bowiem przedsiębiorcy przesyłowi unikają dobrowolnego wypłacania roszczeń właścicielom nieruchomości, to ich dochodzenie jest, co do zasady, możliwe, wymaga jednak wiedzy i gruntownej analizy dokumentów.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2017 r. poz. 459 ze zm.)