Jak zabezpieczyć wykonanie umowy z kontrahentami? - Dodatek do Gazety Podatkowej nr 25 (1066) z dnia 27.03.2014

Ustanowienie zastawu rejestrowego

Zawarcie umowy zastawu rejestrowego jest jednym ze sposobów zabezpieczenia wierzytelności. Zastaw jest prawem (a dokładniej ograniczonym prawem rzeczowym), na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, z wyjątkiem jednak tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne. O ile zastaw zwykły stanowi tradycyjną, znaną od wieków formę zabezpieczenia wierzytelności, o tyle zastaw rejestrowy to już jego nowoczesna odmiana stworzona przede wszystkim na potrzeby podmiotów gospodarczych. Przedsiębiorca, ustanawiając zastaw na pojeździe czy maszynie, zwykle nie chce wyzbyć się jej władztwa, a przez to możliwości używania danej rzeczy na czas trwania zabezpieczenia. Byłoby to nieekonomiczne. Przy zastawie zwykłym nie ma wyjścia - wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły jest koniecznym elementem ustanowienia takiego zastawu. Zastaw rejestrowy już tego nie wymaga. Pozwala to dłużnikowi (zastawcy) w dalszym ciągu korzystać z zastawionych składników majątku często wręcz niezbędnych do dalszego prowadzenia działalności gospodarczej. Dodatkową korzyścią jest fakt, iż wierzyciel (zastawnik) nie musi troszczyć się choćby o należyte przechowywanie rzeczy. Jego interesy chronione są w inny sposób niż przez pozbawienie dłużnika (zastawcy) danego składnika jego majątku. Jest to możliwe dzięki wpisowi do rejestru zastawów.

Na czym ustanowić zastaw rejestrowy?

W przeciwieństwie do zastawu zwykłego zastawem rejestrowym można zabezpieczyć tylko i wyłącznie wierzytelność pieniężną, wyrażoną w złotych lub w obcej walucie. Ograniczenie to powoduje, że zastaw rejestrowy sprawdza się w roli swoistej gwarancji zapłaty ceny, spłaty pożyczki, zapłaty czynszu najmu lub rat leasingowych. Natomiast zastawem zwykłym można zabezpieczyć także wierzytelności niepieniężne, np. o wykonanie dzieła.

Przedmiot zastawu w obu wypadkach jest ten sam. Mogą to być rzeczy ruchome oraz - z pewnymi wyjątkami - zbywalne prawa majątkowe, w tym wierzytelności, udziały/akcje w spółkach kapitałowych, prawa na dobrach niematerialnych (np. prawo ochronne na znak towarowy) czy prawa z papierów wartościowych.

Co jednak specyficzne tylko dla zastawu rejestrowego, to możliwość ustanowienia go także wówczas, gdy zastawca nabędzie przedmiot zastawu w przyszłości. Obciążenie zastawem rejestrowym takiego przedmiotu zastawu staje się skuteczne z chwilą jego nabycia przez zastawcę.

Zastaw zwykły ani rejestrowy nie mogą być ustanowione na nieruchomości.

Umowa zastawu rejestrowego

Stroną umowy zastawniczej, i to zarówno po stronie zastawnika, jak i zastawcy, może być każda osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna wyposażona w zdolność prawną. Osoba taka nie musi prowadzić działalności gospodarczej, choć najczęściej zastaw rejestrowy jako zabezpieczenie wierzytelności to właśnie domena przedsiębiorców.

Umowa zastawnicza powinna, pod rygorem nieważności, zawierać następujące elementy:

• datę jej zawarcia,
   
• imię i nazwisko (nazwę) oraz miejsce zamieszkania (siedzibę) i adres zastawnika, zastawcy oraz dłużnika, jeżeli nie jest on zastawcą,
   
• przedmiot zastawu w sposób odpowiadający jego właściwościom,
   
• wierzytelność zabezpieczoną zastawem - przez oznaczenie jej wysokości oraz stosunku prawnego, z którego ta wierzytelność wynika, lub najwyższą sumę zabezpieczenia, jeżeli zabezpieczana jest wierzytelność przyszła lub warunkowa o wysokości nieustalonej w chwili zawarcia umowy zastawniczej.

Waluta, w jakiej wyrażona jest wierzytelność, nie ma już znaczenia. Sąd prowadzący rejestr zastawów wpisze także zastaw ustanowiony na zabezpieczenie wierzytelności wyrażonej w euro, USD czy CHF. Ze względu na powyższe ograniczenie zastaw rejestrowy sprawdza się w roli swego rodzaju gwarancji zapłaty ceny, spłaty pożyczki, zapłaty czynszu dzierżawy lub rat leasingowych.

Wpis do rejestru

Sąd dokonuje wpisu do rejestru zastawów z reguły na wniosek zastawnika lub zastawcy. Wniosek o wpis zastawu do rejestru zastawów należy złożyć na urzędowym formularzu (RZ-1) w sądzie rejonowym, w którym prowadzony jest wydział gospodarczy - rejestr zastawów. Formularze wniosków są dostępne w siedzibach sądów oraz na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości (www.ms.gov.pl).

Do wniosku należy dołączyć umowę zastawniczą albo umowę, z której wynika nabycie przedmiotu zastawu wraz z zastawem rejestrowym. Może to być także umowa dotycząca nabycia udziału we współwłasności przedmiotu zastawu bądź nabycia wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym lub jej części.

Rejestr zastawów prowadzony jest obecnie tylko przez 11 sądów rejonowych (gospodarczych) w: Białymstoku, Gdańsku-Północ, Katowicach-Wschód, Krakowie-Śródmieściu, Lublinie, Łodzi-Śródmieściu, Poznaniu-Nowe Miasto i Wilda, Rzeszowie, Szczecinie-Centrum, dla miasta stołecznego Warszawy oraz Wrocławiu-Fabrycznej.

Wpis do rejestru zastawów (a w istocie chwila złożenia wniosku o wpis) rozstrzyga o pierwszeństwie zastawu rejestrowego. Ten sam przedmiot (np. samochód, maszynę) można bowiem obciążyć dwoma lub większą ilością zastawów rejestrowych, o ile we wcześniejszych umowach dłużnik nie zobowiązywał się, że nie będzie dalej obciążał przedmiotu. Wówczas o tym, który z wierzycieli zaspokoi się jako pierwszy z przedmiotu zabezpieczenia (rzeczy lub prawa, na którym ustanowiono zastaw) decyduje moment złożenia w sądzie wniosku o wpis zastawu rejestrowego do rejestru zastawów.

Wpis zastawu rejestrowego do rejestru zastawów obejmuje:

• datę złożenia wniosku o wpis,
   
• dane zastawcy, zastawnika oraz, jeżeli zastawca i dłużnik to dwie różne osoby, dłużnika niebędącego zastawcą,
   
• oznaczenie przedmiotu zastawu rejestrowego oraz, jeżeli umowa zastawnicza to przewiduje, sposób jego oznakowania,
   
• oznaczenie najwyższej sumy zabezpieczenia i waluty, w której jest wyrażona,
   
• określony umową zastawniczą sposób zaspokojenia zastawnika, jeżeli jest przewidziany przepisami niniejszej ustawy,
   
• ewentualne zastrzeżenie, przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że przed wygaśnięciem zastawu rejestrowego nie dokona zbycia lub obciążenia przedmiotu zastawu.

Spłata wierzytelności

W przypadku zastawu rejestrowego, w przeciwieństwie do zastawu zwykłego, istnieje wybór w zakresie sposobów zaspokojenia wierzyciela (zastawnika), poza sformalizowanym trybem sądowego postępowania egzekucyjnego. Jeżeli przedmiotem zastawu rejestrowego są np. rzeczy występujące powszechnie w obrocie towarowym, możliwe jest przejęcie ich na własność przez zastawnika. Umowa musi jednak przewidywać taką możliwość.

Zaspokojenie zastawnika może również nastąpić przez sprzedaż przedmiotu zastawu rejestrowego w drodze przetargu publicznego, który przeprowadzi notariusz lub komornik.

Jeżeli natomiast zastaw rejestrowy ustanowiono na zbiorze rzeczy lub praw, stanowiących całość gospodarczą, a umowa zastawnicza dopuszcza zaspokojenie zastawnika z dochodów przedsiębiorstwa zastawcy, przedsiębiorstwo to może być przejęte w zarząd, który może być również wykonywany przez zastawnika.