Jak doprowadzić do powstania służebności przesyłu?

Służebność przesyłu może być ustanowiona odpowiednią umową zainteresowanych stron: właściciela nieruchomości i przedsiębiorstwa przesyłowego, przy czym oświadczenie tego pierwszego musi mieć formę aktu notarialnego. Alternatywą jest tryb postępowania sądowego, który sprawdza się w braku porozumienia np. odnośnie przebiegu służebności czy wysokości wynagrodzenia.

Służebność przesyłu

Służebność przesyłu jest ograniczonym prawem rzeczowym polegającym na obciążeniu nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia przesyłowe, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie należą bowiem do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa (art. 49 § 1 Kodeksu cywilnego).

Sąd w trybie postępowania nieprocesowego rozstrzyga, czy ustanowić służebność przesyłu w konkretnym przypadku oraz jakie wynagrodzenie w zamian za to przyznać właścicielowi danej nieruchomości. Warunkiem ustanowienia służebności przesyłu jest ustalenie, że jest ona konieczna dla właściwego korzystania z danych urządzeń.

Jeżeli przedsiębiorstwo przesyłowe odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń przesyłowych, właściciel nieruchomości może żądać (także w sądzie) odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie tej służebności. Analogiczne uprawnienie przysługuje przedsiębiorcy przesyłowemu w przypadku odmowy ze strony właściciela nieruchomości.

Ustanowienie służebności przesyłu jest odpłatne, choć nic nie stanie na przeszkodzie umownemu wyłączeniu wynagrodzenia dla właściciela nieruchomości.

Innym środkiem ochrony praw właścicieli nieruchomości jest (i było) roszczenie o tzw. wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z zajętej pod urządzenia części nieruchomości. Jego podstawę prawną stanowią przepisy art. 224 § 2 i art. 225 K.c. Prywatni właściciele w zasadzie mogą dochodzić takiego wynagrodzenia za całe 10 lat wstecz, zaś przedsiębiorcy czy spółdzielnie mieszkaniowe za ostatnie 3 lata bezumownego korzystania. Żądanie pieniędzy za dalsze okresy może się bowiem spotkać ze skutecznym zarzutem przedawnienia.

Problem przedawnienia

Służebność przesyłu regulują przepisy art. 305¹-305⁴ K.c. Celem ustawodawcy było ułatwienie uporządkowania stosunków prawnych związanych z istnieniem infrastruktury przesyłowej na cudzym gruncie. Chodziło o zapewnienie odpowiednich instrumentów prawnych pozwalających przedsiębiorcom przesyłowym na uzyskanie trwałego i pewnego tytułu prawnego do utrzymywania na cudzym gruncie urządzeń przesyłowych, przy jednoczesnej ochronie interesów właściciela gruntu. Motywem wprowadzenia roszczenia o ustanowienie służebności przesyłu było nie tylko uregulowanie tych kwestii na przyszłość, lecz również uporządkowanie trwających od wielu lat stanów faktycznych. Dlatego też roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu nie ulega przedawnieniu.

Ustanie służebności

Do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych. Prawo to może więc wygasnąć w sposób typowy dla innych mu podobnych praw, np. w wyniku zrzeczenia się go przez uprawnionego (tu: przez przedsiębiorstwo) czy na skutek nabycia własności obciążonej nieruchomości przez przedsiębiorcę korzystającego ze służebności przesyłu. Poza tym służebność przesyłu wygaśnie najpóźniej wraz z zakończeniem likwidacji przedsiębiorstwa.

Inny skutek powodować będzie zbycie przedsiębiorstwa lub samych urządzeń przesyłowych. W takim wypadku ustanowiona na rzecz danego przedsiębiorcy służebność przejdzie na nabywcę przedsiębiorstwa lub urządzeń.

W razie wygaśnięcia służebności na przedsiębiorcy ciąży obowiązek usunięcia urządzeń przesyłowych utrudniających korzystanie z nieruchomości. Jeżeli powodowałoby to nadmierne trudności lub koszty, przedsiębiorca obowiązany jest już tylko do naprawienia wynikłej stąd szkody.

Przyłączenie do sieci

Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa (art. 49 § 1 K.c.). Do nabycia przez przedsiębiorstwo własności urządzeń przesyłowych nie wystarczy jednak samo ich przyłączenie do sieci. W tego typu sytuacji kwestię tytułu prawnego do urządzeń powinna regulować umowa zawarta pomiędzy przedsiębiorstwem sieciowym a osobą, która poniosła koszty budowy urządzeń przesyłowych i jest ich właścicielem. Osoba taka może żądać, aby przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem. Z żądaniem przeniesienia własności urządzeń przesyłowych może wystąpić także przedsiębiorca.

W umowie o przyłączenie urządzeń do sieci strony nie muszą wcale decydować o przeniesieniu ich własności. Równie dobrze przedsiębiorstwo może z nich korzystać - w razie takiej woli stron - na zasadzie użytkowania, najmu czy nawet nieodpłatnego użyczenia.

Roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu przewidziane w art. 305² § 1 K.c. nie ulega przedawnieniu.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2013 r., sygn. akt III CZP 101/12

Wniosek właściciela nieruchomości o ustanowienie służebności przesyłu za odpowiednim wynagrodzeniem przerywa bieg terminu zasiedzenia tej służebności.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2011 r., sygn. akt III CZP 124/10

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)