Obniżenie zachowku w związku z klauzulą nadużycia prawa

Obniżenie zachowku na podstawie art. 5 Kodeksu cywilnego może mieć miejsce tylko w sytuacjach zupełnie wyjątkowych. Normy dotyczące prawa do zachowku są odzwierciedleniem zasad moralnych. Zachowek stanowi bowiem minimum zagwarantowanego udziału w spadku ustawowemu spadkobiercy.

STAN FAKTYCZNY:

W 2007 r. spadkodawczyni umową darowizny przekazała pozwanemu kilka nieruchomości o łącznej wartości powyżej 1 mln zł. Pozwany został powołany do spadku jako jedyny spadkobierca na mocy testamentu z 2009 r. W skład spadku nie weszły żadne aktywa. Córka zmarłej (powódka) wniosła pozew o zachowek, a Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego na jej rzecz kwotę 296.832 zł. Zasądzenie zachowku nastąpiło na podstawie art. 991 Kodeksu cywilnego. Zstępnym spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się, co do zasady, połowa wartości udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Ustalenie substratu zachowku wymaga określenia czystej wartości spadku, która stanowi różnicę pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych. Po określeniu czystej wartości spadku dolicza się do niej - zgodnie z określonymi regułami - wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę.

Pozwany wniósł apelację, w której wskazywał, że zachowek powinien zostać obniżony z uwagi na to, że powódka odmówiła przyjęcia darowizny nieruchomości od spadkodawczyni. Ponadto zarzucał niewłaściwy stosunek powódki do spadkodawczyni (matki) oraz wskazywał na swoją złą sytuację materialną i brak środków na pokrycie roszczenia o zachowek.

SĄD ORZEKŁ:

W ocenie Sądu apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie. Wbrew twierdzeniu apelacji zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie uzasadniał zarzutu niewłaściwego stosunku powódki do matki, gdyż takich dowodów w sprawie nie ma. Ponadto trudno uznać, że skarżący jest osobą niemającą "środków na pokrycie zachowku", gdyż posiada on majątek o wartości 1.781.000 zł. To, że otrzymuje w tym samym czasie rentę w wysokości ok. 1 tys. zł nie znaczy, że nie może spieniężyć części majątku i spełnić roszczenia powódki.

Sąd uznał również, że brak jest jakichkolwiek podstaw do obniżenia zachowku na podstawie art. 5 K.c., gdyż może to mieć miejsce tylko w sytuacjach zupełnie wyjątkowych, które w sprawie nie wystąpiły, a normy dotyczące prawa do zachowku są odzwierciedleniem zasad moralnych. Zachowek stanowi bowiem minimum zagwarantowanego udziału w spadku spadkobiercy ustawowemu. Już samo pozbawienie uprawnionego do zachowku korzyści ze spadku w drodze dziedziczenia jest dla niego okolicznością krzywdzącą i dolegliwą, a stanu tego nie powinno jeszcze pogłębiać ograniczenie możliwości realizacji roszczeń z tytułu zachowku. Nie bez znaczenia jest również fakt, że powódka czeka na należny zachowek od wielu lat. Mając na uwadze powyższe Sąd oddalił apelację.

(wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 11 czerwca 2014 r., sygn. akt I ACa 820/13)