Separacja małżonków a prawo do spadku

Niedawno zmarła moja mama. Pozostawała w związku małżeńskim, w którym obowiązywał ustrój wspólności majątkowej. Mama nie spisała testamentu. Rodzice od pewnego czasu nie mieszkali już razem. Kilka miesięcy przed śmiercią mama wniosła do sądu sprawę o separację, która z uwagi na jej śmierć w trakcie procesu nie zakończyła się w normalnym trybie. Czy ta okoliczność może mieć wpływ na dziedziczenie spadku po mamie przez spadkobierców ustawowych - dzieci mamy i jej męża?

TAK. W sytuacji gdy spadkodawca nie spisał testamentu, do spadku z mocy ustawy w pierwszej kolejności powołane są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, niemniej część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku. Z powyższego wynika zatem, że formalnie mąż zmarłej należy do kręgu spadkobierców ustawowych. Pozostawanie przez małżonków w separacji faktycznej nie wpływa na kwestie dziedziczenia ustawowego, tj. nie pozbawia małżonka prawa do dziedziczenia po zmarłym współmałżonku. Inaczej byłoby, gdyby w chwili śmierci spadkodawcy istniało prawomocne orzeczenie w sprawie separacji małżonków - wówczas taki małżonek z mocy ustawy nie dziedziczy spadku po zmarłym. Może mieć natomiast znaczenie okoliczność, iż za życia spadkodawcy doszło do wytoczenia powództwa o separację (bądź o rozwód).

W myśl przepisów małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Reguluje to art. 940 § 1 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 ze zm.). Przytoczony przepis należy interpretować z uwzględnieniem ogólnych zasad orzekania o winie za rozkład pożycia i użytych w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego definicji winy, w tym winy wyłącznej. W rozumieniu tych przepisów winnym za rozkład pożycia jest zarówno małżonek wyłącznie winny za rozkład pożycia, jak i małżonek, któremu można przypisać współwinę za ten rozkład. Tym samym także w sytuacji, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z wyłącznej winy drugiego małżonka, a żądanie to jest uzasadnione winą obu małżonków, na podstawie art. 940 § 1 K.c. małżonek podlega wyłączeniu od dziedziczenia na żądanie spadkobierców (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 marca 2019 r., sygn. akt V ACa 748/17).

Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Takiego wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem. Termin do wytoczenia stosownego powództwa wynosi sześć miesięcy, licząc od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku (śmierci spadkodawcy), nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.