Umowa spadkobiercy ze spadkodawcą

Chcę podpisać z mamą umowę, w myśl której spadek po jej śmierci nie trafi do mnie, tylko do mojego brata. Ja otrzymałam dużą pomoc od rodziców, jestem majętną osobą. Czy takie porozumienie jest możliwe? Czy taka umowa będzie wywoływać skutki prawne również wobec moich dzieci?

Zasadniczo umowy dotyczące spadku po osobie żyjącej są nieważne. W drodze wyjątku dopuszcza się jednak podpisanie porozumienia pomiędzy przyszłym spadkodawcą a ustawowym spadkobiercą, którego treścią jest zrzeczenie się dziedziczenia. Istota tego porozumienia sprowadza się do wyłączenia od dziedziczenia tego spadkobiercy, który jest stroną tej umowy. Traktuje się go tak, jakby w ogóle nie dożył otwarcia spadku (śmierci przyszłego spadkodawcy). Umowa musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Wynika to z art. 1048 Kodeksu cywilnego. Nie jest jednak możliwe zamieszczanie w takim porozumieniu zapisów o tym, kto ma dziedziczyć spadek bądź część spadku, która pierwotnie przypadała spadkobiercy zrzekającemu się dziedziczenia. Nie da się więc w ten sposób niejako "przepisać" udziału w spadku na brata Czytelniczki. Taki skutek może nastąpić jedynie poprzez spisanie testamentu przez spadkodawcę. Jeśli natomiast nie ma innych spadkobierców ustawowych, to po śmierci spadkodawcy i tak cały spadek przejdzie na brata Czytelniczki, skoro będzie ona wyłączona od dziedziczenia.

Powyższy skutek (wyłączenia od dziedziczenia) rozciąga się także na wszystkich zstępnych zrzekającego się spadku (np. na dzieci niedoszłego spadkobiercy). Pomimo tego, że dzieci zrzekającego się nie są stronami umowy, ponoszą konsekwencje takiej decyzji rodzica. Nie dość, że nie otrzymają spadku po spadkodawcy (np. dziadku), to jeszcze majątek ich rodzica będzie mniejszy, tym samym w przyszłości ich spadek po zrzekającym się będzie również odpowiednio mniejszy. Jednak decyzja zrzekającego się (np. rodzica) nie wymaga konsultowania czy poparcia ze strony zstępnych. Co ważne, nie potrzeba na to również zgody sądu, nawet gdy dzieci są niepełnoletnie. Nie jest to bowiem w sensie prawnym czynność dotycząca majątku dziecka. Zrzekający się decyduje bowiem o swoim własnym uprawnieniu. Na marginesie warto dodać, że możliwy jest także wariant o węższym zakresie. Umowa może przewidywać, że wspomniany skutek (zrzeczenie się dziedziczenia) nie będzie obejmował zstępnych zrzekającego się. Wówczas nie zostaną oni wykluczeni od dziedziczenia ustawowego.

Zrzeczenie się dziedziczenia nie wymaga zgody sądu.

Skutki zawarcia tego rodzaju porozumienia mogą zostać cofnięte czy zmienione. Potrzebna jest jednak do tego kolejna umowa. Decyzja o zrzeczeniu się spadku musi być więc przemyślana - nie można się bowiem z niej wycofać czy zmienić ją tylko na mocy jednostronnego oświadczenia (np. gdy sytuacja majątkowa osoby zrzekającej się spadku pogorszy się w przyszłości).