Doliczanie darowizn przy ustalaniu zachowku

Zostałem pominięty w testamencie matki. Jestem dzieckiem z pierwszego małżeństwa. Chcę dochodzić zachowku od spadkobierców. Spadek nie ma dużej wartości, ale wiem, że mama kilka lat temu poczyniła wiele darowizn na rzecz pozostałych dzieci, a także innych osób, tym samym uszczupliła swój majątek. Czy to może mieć wpływ na zakres mojego zachowku?

TAK. O ile Czytelnik nie został formalnie (prawnie) wydziedziczony (czyli pozbawiony prawa do zachowku), wówczas ma prawo dochodzić od spadkobierców stosownego roszczenia. Samo pominięcie go w testamencie i niepowołanie do spadku takim wydziedziczeniem formalnym nie jest. Jeśli chodzi o wysokość zachowku, to zależy ona od dwóch czynników - tzw. udziału oraz wartości samej masy spadkowej. W sytuacji gdy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału.

Jeśli natomiast chodzi o ustalanie wartości podstawy, od której liczy się wielkość zachowku, to przepis stanowi, że nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, zgodnie z określonymi regułami, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Wynika to z art. 993 Kodeksu cywilnego. W przypadku darowizn, o których wspomina Czytelnik, to przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięcioma laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 K.c.). Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu (np. dziecku) nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego. Z kolei przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

Do spadku zaliczane są darowizny na rzecz spadkobierców bez względu na czas ich dokonania. Chodzi tutaj o wszystkich spadkobierców, niezależnie od tytułu ich powołania (ustawowo lub testamentowo) i niezależnie, czy obdarowany spadkobierca jest równocześnie uprawniony do zachowku. Wynikające z powołanego przepisu art. 994 § 1 K.c. ograniczenie doliczania darowizn za okres 10 lat nie dotyczy sytuacji, gdy darowizny zostały dokonane na rzecz spadkobierców lub osób uprawnionych do zachowku. Potwierdziły to liczne orzeczenia sądowe (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 kwietnia 2013 r., sygn. akt V ACa 842/12).