Gazeta Podatkowa nr 57 (1202) z dnia 16.07.2015

Jak scedować wierzytelność?

Przelew (cesja) wierzytelności z jednej osoby na drugą może być skutkiem różnego rodzaju umów: od sprzedaży, przez darowiznę, zamianę po choćby cesję na zabezpieczenie. Stanowiąc przysporzenie, umowa przelewu wierzytelności musi mieć swoją przyczynę i nie może być zawierana w oderwaniu od niej. Sama cesja wierzytelności bez wskazania, czy chodzi o jej sprzedaż w zamian za określoną cenę, nieodpłatne świadczenie, czy może o tymczasowe zabezpieczenie innej należności, byłaby nieważna.

Trzeba pamiętać, że do skutecznego scedowania wierzytelności nie wystarczy jednostronne oświadczenie dotychczasowego wierzyciela (cedenta). Cesjonariusz też ma coś do powiedzenia i dla osiągnięcia skutku w postaci zmiany wierzyciela musi na cesję wierzytelności wyrazić zgodę, która objawia się w zawarciu samej umowy przelewu. Przedmiotem obrotu mogą być wierzytelności wymagalne, niewymagalne, przyszłe (choć z istniejącej już umowy), jak również te przedawnione.

W jakiej formie?

Cesja wierzytelności może nastąpić w dowolnej formie. Wprawdzie art. 511 Kodeksu cywilnego wymaga zachowania formy pisemnej w przypadku, gdy również wierzytelność stwierdzona jest pismem, to jednak jej niedochowanie nie skutkuje nieważnością cesji. Co najwyżej pojawią się wówczas ograniczenia dowodowe. Mianowicie w ewentualnym sporze sąd nie dopuści dowodu ze świadków ani też dowodu z przesłuchania stron na fakt dokonania danej czynności (w tym przypadku przelewu wierzytelności). Tego rodzaju ograniczenia dowodowe nie dotyczą jednak umów zawieranych przez przedsiębiorców (występujących po obu stronach).

Wyłączenie cesji

Chcąc scedować wierzytelność należy przede wszystkim upewnić się, czy w ogóle można tego w sposób skuteczny dokonać. Nie wszystkie bowiem wierzytelności nadają się do przelewu na inną osobę (nowego wierzyciela, cesjonariusza). Na przeszkodzie stanąć może konkretny przepis prawny, stosowne zastrzeżenie w umowie z dłużnikiem (wyłączające cesję lub uzależniające jej skuteczność od zgody drugiej strony - dłużnika) albo właściwość zobowiązania. Przykładowo przedmiotem cesji nie może być prawo do wynagrodzenia za pracę ani też alimenty.

W przypadku gdy wierzytelność jest stwierdzona pismem (np. pisemną umową pożyczki), zastrzeżenie dotyczące zgody dłużnika jest skuteczne względem nabywcy, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu, chyba że nabywca w chwili przelewu wiedział, że taka zgoda jest potrzebna.

Z zastrzeżeniem wyżej wymienionych wyjątków wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść swoją wierzytelność na osobę trzecią (art. 509 § 1 K.c.). Wraz z nią przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki. Dotyczy to również zabezpieczeń wierzytelności, jak np. poręczenie, zastaw.

Ryzyko niewypłacalności

Normalnie cedent, czyli zbywca wierzytelności, ponosi względem nabywcy odpowiedzialność jedynie za to, że wierzytelność mu przysługuje. Mowa w istocie o odpowiedzialności za ewentualne wady prawne wierzytelności. Natomiast za wypłacalność dłużnika w chwili przelewu cedent (zbywca) ponosi odpowiedzialność tylko o tyle, o ile tę odpowiedzialność na siebie przyjął.

Przyjęcie takiego ryzyka przez zbywcę wierzytelności powinno mieć bezpośredni wpływ na cenę wierzytelności. Nabywca ryzykuje bowiem niewiele, skoro w przypadku bezskutecznej egzekucji należności mógłby wówczas zgłosić się z roszczeniem do byłego wierzyciela.

Cedent nie odpowiada za to, że dłużnik okazał się niewypłacalny, chyba że co innego wynika z umowy przelewu (cesji) wierzytelności.

Zawiadomienie dłużnika

O przelewie wierzytelności dłużnik nie musi wcale wiedzieć. Jednak w interesie cesjonariusza (nowego wierzyciela) będzie powiadomienie dłużnika o cesji. Dopóki bowiem dłużnik nie wie o tym, że ma nowego wierzyciela, póty zapłata do rąk pierwotnie uprawnionego zwolni go z zobowiązania, a w konsekwencji wierzytelność wygaśnie.

Na zabezpieczenie innej wierzytelności

W praktyce obrotu gospodarczego, a także w stosunkach kredytowych z udziałem firm czy konsumentów, pojawia się często temat cesji wierzytelności na zabezpieczenie, np. zapłaty wynagrodzenia za dostawy czy spłaty pożyczki. Nierzadko przedmiotem takich przelewów są wierzytelności przyszłe, np. o ewentualne odszkodowanie przeciwko zakładowi ubezpieczeń czy o zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane przeciwko inwestorowi. Mimo tego że cesja ma charakter powierniczy, to może być dokonana tylko wtedy, gdy umowa, z której ona wynika, nie zakazuje dokonywania przelewów wierzytelności.

W umowach bankowych powiernicza cesja praw (np. z polisy ubezpieczeniowej) stanowi obok hipoteki czy zastawu rejestrowego jedną z form zabezpieczenia spłaty kredytu. Natomiast w całym obrocie gospodarczym cesja wierzytelności na zabezpieczenie sprawdza się zwłaszcza tam, gdzie występuje pewien łańcuszek podmiotów, np. przy realizacji inwestycji budowlanej.

Faktoring

Przelew wierzytelności jest nieodłącznym atrybutem każdego faktoringu. Umowa faktoringu polega na tym, że przedsiębiorca (faktorant) przenosi na rzecz banku lub innego podmiotu świadczącego usługi faktoringowe wierzytelność wynikającą z wystawionych faktur, których termin płatności jeszcze nie nadszedł, w zamian za co faktor (np. bank) płaci tyle, na ile opiewa wierzytelność pomniejszona o jego prowizję. W wyniku tej umowy dochodzi zatem do odpłatnej cesji wierzytelności. Na faktora przechodzi wierzytelność o zapłatę ceny za dostarczony lub sprzedany towar bądź za świadczoną usługę. Dotyczy to także tzw. faktoringu niewłaściwego, w którym niespłacona wierzytelność wraca do faktoranta (zbywcy wierzytelności), który zobowiązany jest zwrócić faktorowi uzyskane za nią środki pieniężne.

PCC

Podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają m.in. umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych. Przykładem praw majątkowych, które mogą być przedmiotem umowy sprzedaży, są wierzytelności. Podstawą opodatkowania jest w tym wypadku wartość nabywanej wierzytelności, natomiast stawka podatku wyniesie 1%.

Niemniej jednak to, że akurat umowa sprzedaży wierzytelności podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych nie oznacza jeszcze, że każda cesja wywołuje tego rodzaju konsekwencje. Jak już wspomniano, zmiana wierzyciela w formie przelewu wierzytelności może bowiem następować nie tylko na skutek zawarcia umowy sprzedaży, lecz również w wyniku innych czynności prawnych, nie wyłączając z tego grona darowizny. Poza tym często umowa przelewu wierzytelności zawierana jest tylko w celu zabezpieczenia interesów jednego z kontrahentów (tzw. cesja wierzytelności na zabezpieczenie). W takim wypadku wierzytelność nie jest sprzedawana, w związku z czym cesjonariusz nie płaci za nią ceny.

Tymczasem katalog czynności podlegających PCC zawarty w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych ma charakter zamknięty. Jedynie wymienione w nim czynności podlegają opodatkowaniu tym podatkiem. Stąd też np. cesje wierzytelności mające na celu zabezpieczenie istniejących zobowiązań czy też dokonywane w wykonaniu uprzednio istniejących zobowiązań nie podlegają podatkowi od czynności cywilnoprawnych.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.).