Czym różni się zaliczka od zadatku?

Wpłacając kontrahentowi jakiekolwiek kwoty przed przystąpieniem do realizacji umowy należy jednoznacznie ustalić, czy stanowią one zadatek, czy zaliczkę. Ma to istotne znaczenie na wypadek, gdyby do wykonania umowy nie doszło.

Zaliczka kredytuje

Przez zaliczkę rozumie się kwotę wpłacaną drugiej stronie na poczet wynagrodzenia czy ceny. Celem zaliczki jest kredytowanie drugiej strony poprzez przekazanie jej pewnej kwoty zanim jeszcze dojdzie do wykonania umowy. Gdyby do wykonania umowy doszło, to kwota zaliczki zostałaby zaliczona na umówione wynagrodzenie. Jeśli jednak do wykonania umowy nie dojdzie (bo np. jedna ze stron odstąpiła od umowy), to zaliczka powinna zostać zwrócona temu, kto ją dał. Zaliczka nie pełni więc, co do zasady, funkcji zabezpieczenia wykonania umowy.

Taką rolę zaliczce próbują niekiedy nadać strony, wprowadzając do umów postanowienie, zgodnie z którym zaliczka nie podlega zwrotowi, jeśli do wykonania umowy nie dojdzie z winy dającego zaliczkę. Takich postanowień nie należy wprowadzać do umów z konsumentami, czyli osobami fizycznymi zawierającymi umowę w celu niezwiązanym z prowadzoną działalnością gospodarczą lub zawodową. Stanowią one bowiem przykład niedozwolonej klauzuli umownej. Wśród przykładów niedozwolonych postanowień umownych Kodeks cywilny wymienia takie, które nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy. Niedozwolone są również postanowienia, które przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy (art. 385³ pkt 13 i 16 K.c.). Niedozwolone klauzule nie wiążą konsumentów, przedsiębiorca nie może więc powoływać się na nie.

Zadatek zabezpiecza

Inne są skutki wpłacenia określonej kwoty jako zadatku. Zadatek to kwota pieniędzy (rzadziej - rzecz) wręczana przy zawarciu umowy przez jedną stronę drugiej stronie. Jeśli umowy nie wykona strona, która dała zadatek, wówczas - w razie braku odmiennego zastrzeżenia umownego - strona, która go otrzymała, może bez wyznaczenia terminu dodatkowego odstąpić od umowy i zachować otrzymany zadatek. Jeżeli umowy nie wykona strona, która zadatek otrzymała, to strona, która go wręczyła, może bez wyznaczenia terminu dodatkowego odstąpić od umowy i żądać zwrotu sumy dwukrotnie wyższej niż dany zadatek. Wynika to z art. 394 Kodeksu cywilnego. Zatem wpłacając zadatek trzeba się liczyć z tym, że kwota ta może "przepaść" - gdy do wykonania umowy nie dojdzie wskutek okoliczności, za które odpowiada osoba, która zadatek wręczyła. Również strona przyjmująca zadatek musi mieć świadomość tego, że jeśli umowy nie wykona, to będzie musiała zwrócić kwotę stanowiącą dwukrotność otrzymanego zadatku.

Warunkiem zatrzymania zadatku (żądania zwrotu zadatku w podwójnej wysokości) jest odstąpienie od umowy. Nie ma oczywiście obowiązku odstępowania od umowy. W konkretnej sytuacji bardziej opłacalne może być żądanie wykonania umowy i skorzystanie z roszczeń odszkodowawczych za niewykonanie umowy. "W razie niewykonania zobowiązania wierzyciel, który nie odstąpił od umowy, może dochodzić naprawienia szkody na zasadach ogólnych, a należne mu odszkodowanie nie jest ograniczone do wartości zadatku lub jego podwójnej wysokości" - uznał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 25 czerwca 2009 r., sygn. akt III CZP 39/09.

"Zgodnie z art. 394 § 1 K.c. żądanie zwrotu zadatku lub podwójnej kwoty zadatku albo prawo zatrzymania zadatku powstaje jedynie w sytuacji, gdy strona złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Jeżeli mimo niewykonania umowy przez drugą stronę, strona uprawniona nie odstąpiła od umowy, służy jej prawo żądania odszkodowania na zasadach ogólnych, którego wysokość określona jest wysokością poniesionej szkody".

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 4 czerwca 2014 r., sygn. akt V ACa 232/14

"Nie jest możliwe zatrzymanie zadatku albo żądanie sumy dwukrotnie wyższej, jeśli przyczyny niewykonania umowy nie należały do zakresu odpowiedzialności drugiej strony".

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2013 r., sygn. akt V CSK 162/12

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121).