Gazeta Podatkowa nr 13 (1054) z dnia 13.02.2014

Możliwości obrony sprzedawcy przed rękojmią za wady

Odpowiedzialność sprzedawcy za wady sprzedanej rzeczy, nazywana rękojmią, nie jest absolutna. W różnego rodzaju sytuacjach sprzedawca może - i to w zgodzie z przepisami prawa - odmówić zwrotu lub obniżenia ceny czy też wymiany towaru. Wiedza w tym zakresie przyda się także kupującym, którzy dzięki temu mogą uniknąć utraty praw z rękojmi.

Czym jest rękojmia?

Rękojmia za wady fizyczne (bo jest jeszcze rękojmia za wady prawne) sprowadza się do odpowiedzialności sprzedawcy względem kupującego w przypadku, gdy:

• rzecz sprzedana ma wadę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy,
   
• rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu zapewnił kupującego, bądź
   
• rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.

Rękojmia za wady nie znajduje jednak zastosowania w obrocie konsumenckim. Jej główną domeną jest obecnie obrót gospodarczy oraz umowy zawierane między osobami nieprowadzącymi działalności gospodarczej (nazwijmy to obrotem prywatnym).

Sprzedaż wadliwej rzeczy świadczy także o nienależytym wykonaniu zobowiązania przez sprzedawcę, co również rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą na zasadach ogólnych (art. 471 i nast. Kodeksu cywilnego). W braku przepisów o rękojmi za wady, sprzedawcy wystarczyłoby wówczas wykazanie, że nie ponosi winy za nienależyte wykonanie zobowiązania (gdyż np. nie wiedział o istnieniu wady), by zwolnić się z odpowiedzialności względem kupującego.

Jednakże dla ochrony kupujących odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi oparta została na innych, ostrzejszych przesłankach. W przypadku wady, która powstała w rzeczy sprzedanej przed jej wydaniem kupującemu bądź też powstała później, lecz z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej, sprzedawcy niezwykle trudno będzie się zwolnić z odpowiedzialności. Z pewnością nie wystarczy do tego powołanie się na brak wiedzy o wadzie.

Wady znane kupującemu

Wbrew często wypowiadanym opiniom przepisy Kodeksu cywilnego o rękojmi nie znają pojęcia wad jawnych ani ukrytych. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi zależy natomiast od tego, czy kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy, czy też nie, co niekoniecznie pokrywa się z wadami jawnymi i ukrytymi. Wada może bowiem być widoczna (jawna), ale nie być znana kupującemu w momencie nabywania rzeczy.

Sprzedawca jest zwolniony z odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy.

Późniejsze uzyskanie takiej wiedzy rzecz jasna nie może skutkować wyłączeniem odpowiedzialności sprzedawcy, nawet wówczas, gdy źródłem tej wiedzy był sam sprzedawca.

Przedstawione zasady dotyczą sprzedaży rzeczy oznaczonych co do tożsamości, jako że w chwili zawarcia umowy kupujący wie (a przynajmniej powinien wiedzieć), jaką rzecz nabywa. W przypadku rzeczy oznaczonych gatunkowo albo tzw. rzeczy przyszłych (które mają dopiero powstać) nie tyle istotne jest zawarcie umowy, co chwila ich wydania.

Przedmiotem umowy sprzedaży może być także rzecz uszkodzona. Gdyby nie omawiane wyłączenie, to również w tego rodzaju przypadkach sprzedawca ponosiłby odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady. Kupujący, który świadomie nabywa wadliwą rzecz, nie korzysta więc z ochrony, jaką dają przepisy o rękojmi za wady fizyczne.

Akty staranności kupującego

Kupujący może również utracić uprawnienia z rękojmi przez niedopatrzenie. Chodzi zwłaszcza o zbyt późne zawiadomienie sprzedawcy o wadzie fizycznej. Kupujący powinien zawiadomić sprzedawcę o wadzie w terminie miesiąca od wykrycia wady, a w wypadku, gdy zbadanie rzeczy jest w danych stosunkach przyjęte - od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności mógł ją wykryć. Jest to o tyle istotny termin, że niezawiadomienie sprzedawcy o wadzie fizycznej w przewidzianych do tego terminach powoduje wygaśnięcie uprawnień z tytułu rękojmi.

Jeszcze krótsze terminy obowiązują w obrocie gospodarczym. Jeżeli bowiem sprzedaż następuje między przedsiębiorcami, kupujący powinien zbadać rzecz w czasie i sposób przyjęty przy rzeczach danego rodzaju, a o dostrzeżonej wadzie niezwłocznie zawiadomić sprzedawcę. W sytuacji gdy wada wyjdzie na jaw później, również wtedy należy działać niezwłocznie i jak najszybciej poinformować o tym fakcie sprzedawcę.

Jedynie w przypadku wad prawnych (np. gdy okaże się, że rzecz jest obciążona zastawem rejestrowym) zawiadomienie sprzedawcy o wadzie nie jest niezbędne dla zachowania uprawnień z tytułu rękojmi.

Zawiadomienia o wadzie można dokonać w formie dowolnej. Z uwagi na wagę i znaczenie tego rodzaju aktu staranności najlepiej jednak zrobić to listem poleconym lub za potwierdzeniem odbioru. Ponadto już samo wysłanie takiego listu (a nie jego doręczenie) wystarczy do zachowania terminu przewidzianego na zawiadomienie sprzedawcy o wadzie.

Terminy rękojmi

Również sam upływ czasu może powodować wygaśnięcie praw z rękojmi. Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne wygasają po upływie roku, a gdy chodzi o wady budynku - po upływie trzech lat, licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana.

Wyłączenia i zatajenie wady

Przedsiębiorcy muszą być szczególnie ostrożni przy zawieraniu umów, które regulują także kwestie odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady fizyczne. W umowach sprzedaży, w których kupujący nie jest konsumentem, możliwe jest bowiem częściowe lub nawet całkowite wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi. Zawsze też odpowiedzialność tę strony mogą rozszerzyć, np. wydłużając okres rękojmi z 1 roku do 2 lat i to niezależnie od ewentualnie udzielanej gwarancji jakości. Wyłączeniom odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady służą niebezpieczne dla kupujących postanowienia umowne w rodzaju: "sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności za wady przedmiotu sprzedaży".

Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest jednak bezskuteczne, jeżeli sprzedawca podstępnie zataił wadę przed kupującym. Podstępne zatajenie wady niesie dla sprzedawcy również wiele innych negatywnych skutków. W takim bowiem przypadku nie następuje utrata uprawnień kupującego, który w przewidzianym do tego terminie nie zawiadomił sprzedawcy o wadzie. Ponadto kupujący będzie mógł wykonywać uprawnienia również po upływie rocznego (względnie trzyletniego) terminu rękojmi.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121)