Praktyczne aspekty odpowiedzialności solidarnej

Dochodząc odpowiedzialności za zobowiązania, w tym za niezapłacone faktury, w przypadku gdy po stronie dłużników występuje więcej niż jeden podmiot, w wyrokach zazwyczaj sądy zamieszczają wzmiankę o solidarnej odpowiedzialności dłużników. Jest to instytucja zdecydowanie korzystna dla wierzyciela, wpływa także na wzajemne rozliczenia między dłużnikami.

Solidarna odpowiedzialność za zobowiązania zachodzi wyłącznie w przypadku, gdy po stronie dłużnika lub wierzyciela występuje więcej niż jeden podmiot. Jest to jedynie jeden z modeli odpowiedzialności. Solidarność nie oznacza odpowiedzialności dłużników w częściach równych i nie można jej domniemywać bez podstawy prawnej.

Konstrukcja solidarności

Przepisy regulujące zobowiązania solidarne znajdują się w art. 366 i następne Kodeksu cywilnego. Solidarność dłużników polega na tym, że kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, iż wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Solidarność zobowiązania dłużników oznacza zatem stan, w którym wierzyciel może dochodzić całej kwoty od każdego z dłużników, aż do całkowitego zaspokojenia należności. Natomiast dłużnicy nie mogą bronić się zarzutem, że zapłacili już swoją część, a pozostałej części wierzyciel powinien dochodzić od pozostałych dłużników (przykład).

Wzajemne rozliczenia

Zaletą solidarności po stronie dłużników jest fakt, że wierzyciel nie musi egzekwować części należności od każdego z nich, ale może skierować egzekucję do jednego. Jest to znaczne ułatwienie, zwłaszcza w sytuacji, gdy część dłużników jest niewypłacalnych. Jak wynika z art. 366 § 2 K.c., aż do całkowitego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy pozostają zobowiązani, zatem żadnemu z dłużników nie przysługuje względem wierzyciela zarzut, że spełnił on już "swoją część" świadczenia. Podobnie dłużnik solidarny nie może żądać od wierzyciela zwrotu części zapłaconego czy wyegzekwowanego świadczenia z uwagi na fakt, że przekracza ono "jego część". Dla wierzyciela nieistotne są także późniejsze rozliczenia dłużników, a niemożność odzyskania przez dłużnika, który spłacił całą wierzytelność, swojej części należności jest bez znaczenia z punktu widzenia wierzyciela.

Wzajemne rozliczenia dłużników solidarnych nie wpływają na ograniczenie uprawnień wierzyciela.

Solidarność w praktyce

Niewątpliwie wierzyciel powinien w miarę możliwości podejmować działania mające na celu doprowadzenie do stanu, w którym jeżeli kilka osób odpowiada wobec niego, to ich odpowiedzialność powinna być solidarna.

Solidarności nie można jednak domniemywać, należy zatem dbać, aby w umowach z większą liczbą podmiotów znalazły się postanowienia o ich solidarnej odpowiedzialności. Najprościej wprowadzić stosowne zapisy już w umowie, np. nabywcy odpowiadają solidarnie za wykonanie przedmiotowej umowy; najemcy odpowiadają solidarnie za zobowiązanie zapłaty czynszu i innych opłat wynikających z niniejszej umowy. Przydatne z punktu widzenia wierzyciela regulacje zawiera także art. 370 K.c. Z jego treści wynika, że jeżeli kilka osób zaciągnęło zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia, są one zobowiązane solidarnie, chyba że umówiono się inaczej. Regulacja ta znajduje zastosowanie np. w przypadku zobowiązań współwłaścicieli jako dłużników, względem wierzyciela.

W razie braku zapłaty należności i dochodzenia roszczenia na etapie sądowym wierzyciel w pozwie również powinien zawrzeć żądanie solidarnej zapłaty za zobowiązanie. Można tego dokonać np. poprzez użycie sformułowania: "Wnoszę o zasądzenie od X i Y solidarnie na rzecz powoda kwoty 5.000 zł". Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 8 września 2016 r., sygn. akt I ACa 640/16, solidarność może być zastrzeżona albo w sposób wyraźny przez użycie pojęcia "solidarność" albo może wynikać z treści umowy w sposób dorozumiany. Sąd wydając wyrok wskazuje także analogicznie do żądania pozwu, że zobowiązanie ma charakter solidarny.

Solidarność może istnieć też po stronie wierzycieli, przy czym rodzi ona mniej problemów praktycznych.

Rozliczenia z dłużnikami

Zdarza się, że wierzyciel dochodząc należności od kilku osób zawiera określone porozumienie jedynie z jedną z nich. Należy jednak mieć świadomość, iż np. uznanie długu przez dłużnika czy inne działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić współdłużnikom. Pozostali dłużnicy zachowują także przysługujące im zarzuty (np. zarzut potrącenia), przysługują im one niezależnie od zachowania pozostałych dłużników. Co więcej, wyrok zapadły na korzyść jednego z dłużników solidarnych zwalnia współdłużników, jeżeli uwzględnia zarzuty, które są im wszystkim wspólne (art. 375 § 2).

Natomiast z uwagi na fakt, że solidarność dłużników jest przywilejem wierzyciela, zwolnienie z długu lub zrzeczenie się solidarności przez wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników. W przypadku dłużników solidarnych wierzyciel powinien unikać wydłużania terminu zapłaty, bowiem zwłoka wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych ma skutek także względem współdłużników.

Przykład

W wyniku zawartej umowy przedsiębiorca wykonał usługę na rzecz dwóch osób fizycznych. Z treści umowy wynika, że poza obowiązkiem zapłaty wynagrodzenia w kwocie 10.000 zł z ewentualnymi odsetkami w razie opóźnienia, zobowiązanie ma charakter solidarny. Wierzyciel po uzyskaniu tytułu wykonawczego (np. nakazu zapłaty) może prowadzić egzekucję całej należności tylko w stosunku do jednego dłużnika, aż do wyegzekwowania 10.000 zł wraz z odsetkami. Stosunki wewnętrzne między dłużnikami decydują natomiast o rozliczeniu między nimi po spłacie należności wobec wierzyciela.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2017 r. poz. 459)