Jak nie popełnić błędu licząc przedawnienie?

Prawidłowe ustalenie terminu przedawnienia jest bardzo istotne nie tylko dlatego, że wraz z upływem terminu przedawnienia można stracić szansę na odzyskanie należności. Wartość wierzytelności odpisanej jako przedawniona nie może stanowić kosztu uzyskania przychodu. Nie należy się sugerować ogólną zasadą, że roszczenia z działalności przedawniają się po trzech latach, bo w wielu przypadkach termin ten jest krótszy.

Roszczenia z działalności

Przyjęcie założenia, że jeśli roszczenie wynika z działalności gospodarczej, to zawsze przedawnia się po trzech latach, jest najczęstszym błędem przy liczeniu przedawnienia. Faktycznie z art. 118 K.c. wynika, że roszczenia z działalności gospodarczej przedawniają się po trzech latach. Ważne jest jednak również zawarte w tym samym przepisie zastrzeżenie, że taki trzyletni termin obowiązuje "jeśli przepis szczególny nie stanowi inaczej". Przepisów przewidujących krótszy niż trzyletni termin jest sporo, mają one zastosowanie do najczęściej zawieranych przez przedsiębiorców umów.

Przedawnienie przy sprzedaży

W praktyce najważniejszy wyjątek dotyczy umów sprzedaży w zakresie działalności przedsiębiorstwa (art. 554 K.c.). Chodzi tu o roszczenia sprzedawców (przedsiębiorców), ale także roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych - przedawniają się one po dwóch latach. Artykuł 554 K.c. ma zastosowanie także do roszczeń z tytułu sprzedaży wyrobów (produktów) dokonanej przez ich producenta, niezależnie od organizacyjnej formy tej sprzedaży. Bez znaczenia jest to, czy sprzedaż nastąpiła na rzecz np. hurtownika, czy bezpośrednio dla konsumenta, czy zorganizowany był punkt sprzedaży, czy też nie - stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 29 lutego 2006 r. (sygn. akt III CZP 13/96). Dwuletni termin przedawnienia przewidziany w art. 554 K.c. stosuje się także do umowy dostawy - uznał Sąd Najwyższy (wyrok z 9 lutego 2005 r., sygn. akt II CK 423/04).

Dwuletni termin przedawnienia ma zastosowanie do sprzedaży rzeczy w zakresie działalności przedsiębiorstwa. Stosuje się go także (na podstawie art. 555 K.c.) do sprzedaży energii (a więc np. do rachunków za prąd) i sprzedaży praw.

Nie należy się natomiast sugerować nazwą na fakturze, gdzie bardzo często mowa np. o "sprzedaży usług" i mylić umów sprzedaży z innymi umowami, np. o dzieło, świadczenie usług, roboty budowlane.

Od kiedy liczyć?

Ważne jest prawidłowe określenie, od jakiego dnia liczyć termin przedawnienia. Co do zasady jest to dzień wymagalności - dzień, w którym zapłata powinna była nastąpić. Taka zasada dotyczy roszczeń o zapłatę w zdecydowanej większości umów, w tym sprzedaży, zlecenia, o świadczenie usług, robót budowlanych. Ale są też od niej wyjątki - najważniejszy z nich dotyczy umowy o dzieło. W przypadku tej umowy termin przedawnienia liczy się od dnia oddania dzieła, a jeśli dzieło nie zostało oddane - od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało zostać oddane.

Dzieło czy roboty budowlane?

Roszczenia z umowy o dzieło przedawniają się po dwóch latach, natomiast roszczenia z umowy o roboty budowlane - po trzech. Dlatego ważne jest prawidłowe rozróżnienie obu umów - nie ma decydującego znaczenia to, jak strony nazwały umowę, lecz to, jaki był przedmiot umowy. W razie wątpliwości bezpieczniej jest przyjąć, że obowiązuje krótszy termin przedawnienia i zawczasu podjąć działania w celu niedopuszczenia do przedawnienia. Przy umowie o roboty budowlane termin przedawnienia liczy się od dnia wymagalności (czyli dnia zapłaty), a przy umowie o dzieło - od dnia oddania dzieła.

Zlecenie i świadczenie usług

Trudności sprawia też ustalenie terminu przedawnienia dla umów o świadczenie usług. Roszczenie o wynagrodzenie za wykonane w ramach prowadzonej działalności gospodarczej usługi przedawni się w zależności od rodzaju usług po dwóch albo po trzech latach.

Do większości roszczeń z umów o świadczenie usług przysługujących osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju, ma zastosowanie dwuletni termin przedawnienia z przepisów o umowie zlecenia (art. 751 pkt 1 K.c.). Chodzi tu o takie umowy o świadczenie usług, które nie są uregulowane odrębnymi przepisami określającymi prawa i obowiązki stron. Przykładowo umowa o świadczenie usług księgowych, czy umowa o świadczenie usług reklamowych nie jest nigdzie oddzielnie uregulowana - stosuje się do niej przepisy o zleceniu, w tym o dwuletnim terminie przedawnienia.

Są jednak również takie umowy o świadczenie usług, które mają swoje oddzielne regulacje, np. umowa o pośrednictwo w obrocie nieruchomościami, umowa o świadczenie usług telekomunikacyjnych. Do nich nie można stosować przepisów o zleceniu, w tym o dwuletnim terminie przedawnienia - bo przepis odsyłający do zlecenia dotyczy tylko tych umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane w odrębnych przepisach. Jaki termin przedawnienia do takich umów zastosować? Jeśli w przepisach regulujących daną umowę nie ma nic o przedawnieniu, to należy zastosować ogólny termin wynikający z art. 118 K.c. Jeśli zatem roszczenie ma związek z prowadzoną działalnością gospodarczą, to zgodnie z art. 118 K.c. przedawni się po trzech latach.

Inne wyjątki

Wyjątków dotyczących terminów przedawnienia jest znacznie więcej. Odrębne zasady ma np. umowa przewozu - większość roszczeń z prawa przewozowego przedawnia się już po roku. Po dwóch latach przedawniają się roszczenia z umowy kontraktacji - termin liczy się od dnia spełnienia świadczenia przez producenta, a jeżeli świadczenie producenta nie zostało spełnione - od dnia, w którym powinno było być spełnione. Jeżeli świadczenie producenta było spełniane częściami, przedawnienie biegnie od dnia, w którym zostało spełnione ostatnie świadczenie częściowe. Wyjątków jest więcej, należy więc zawsze upewnić się, jaki termin obowiązuje dla danej umowy.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121)