Zmiany w przedawnieniu roszczeń wobec członków zarządu

Nowe zasady przedawnienia roszczeń powodują, że terminy przedawnienia w odniesieniu do roszczeń przysługujących przeciwko członkom zarządu na podstawie art. 299 K.s.h. ulegną nieznacznemu wydłużeniu. Przedawnienie, tak jak dotychczas, będzie uwzględniane tylko w razie podniesienia przez pozwanego stosownego zarzutu.

Zapłata za spółkę

Członkowie zarządu spółki z o.o. i jej likwidatorzy (z wyjątkiem tych ustanowionych przez sąd) mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności za zobowiązania spółki w razie bezskuteczności egzekucji wobec spółki. Wierzyciele spółki w oparciu o art. 299 K.s.h. (Dz. U. z 2017 r. poz. 1577 ze zm.) mogą pozwać członków zarządu o zapłatę za należności, które powstały przeciwko spółce, a nie udało się ich od niej wyegzekwować. Jednym z argumentów, jakim pozwany może bronić się w procesie, jest przedawnienie roszczenia.

Spór co do charakteru odpowiedzialności członka zarządu powstałej na podstawie art. 299 K.s.h. został rozstrzygnięty przez Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 7 listopada 2008 r., sygn. akt III CZP 72/08, na korzyść reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej. SN przyjął w niej, że do roszczeń wierzycieli spółki z o.o. przeciwko członkom jej zarządu (art. 299 K.s.h.) mają zastosowanie przepisy o przedawnieniu roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym. Są to regulacje zawarte w art. 442¹ K.c.

3 lata, 10 i 20 lat

Zastosowanie art. 442¹ K.c. do roszczeń z art. 299 K.s.h. prowadzi do wniosku, że do roszczeń tych stosować się będzie 3-letni termin przedawnienia. Właśnie z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, przedawniają się roszczenia z tytułu czynu niedozwolonego. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę (art. 442¹ § 1 K.c.). Dłuższy 20-letni termin dotyczący szkody wynikłej ze zbrodni lub występku (art. 442¹ § 2 K.c.), może mieć zastosowanie do spraw z art. 299 K.s.h. tylko w sytuacjach wyjątkowych. Przykładowo SN w wyroku z dnia 9 kwietnia 2015 r., sygn. akt V CSK 441/14, stwierdził, że do przedawnienia roszczeń wierzyciela przeciwko członkowi zarządu spółki z o.o., któremu można przypisać popełnienie przestępstwa przewidzianego w art. 586 K.s.h. - odpowiadającemu na podstawie art. 299 § 1 K.s.h. - ma zastosowanie art. 442¹ § 2 K.c.

Początek terminu przedawnienia

Zdarzeniem wywołującym szkodę, od którego jest liczony graniczny termin 10-letni bądź 20-letni jest takie zaniechanie zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, które doprowadziło do bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce. Jeśli nie sposób ustalić tego momentu, to termin ten będzie liczony od dnia zaprzestania pełnienia funkcji przez członka zarządu (wyrok SN z dnia 11 sierpnia 2010 r., sygn. akt I CSK 653/09).

Dla ustalenia początku biegu terminu przedawnienia konieczne jest ustalenie momentu powzięcia wiadomości o szkodzie. SN opowiedział się za tym, że jest to moment uzyskania przez wierzyciela świadomości, iż wyegzekwowanie długu od spółki jest niemożliwe (wyrok z dnia 31 stycznia 2007 r., sygn. akt II CSK 417/06). Na ogół będzie to dzień bezskuteczności egzekucji wierzytelności objętej tytułem egzekucyjnym wystawionym przeciwko spółce (wyrok z dnia 8 kwietnia 2009 r., sygn. akt V CSK 385/08).

Najczęściej więc roszczenie z art. 299 K.s.h. będzie się przedawniać z upływem lat 3 od dnia doręczenia wierzycielowi postanowienia komornika o umorzeniu egzekucji z powodu jej bezskuteczności.

Z upływem ostatniego dnia roku

Na wnioski płynące z orzecznictwa SN nie wpływają obowiązujące od 9 lipca 2018 r. nowe zasady przedawnienia roszczeń cywilnoprawnych. Wspomniane wydłużenie terminu 3-letniego wynika nie ze zmiany art. 299 K.s.h. czy art. 442¹ K.c., a ze zmiany samej zasady liczenia terminów przedawnienia. Do art. 118 K.c. regulującego długość podstawowych terminów przedawnienia dodano zdanie, z którego wynika, że koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata.

Według dotychczasowych reguł, jeśli roszczenie powstało i stało się wymagalne np. 2 lipca 2018 r., to ulegnie przedawnieniu z upływem 2 lipca 2021 r. Jeśli jednak powstało i stało się wymagalne po wejściu w życie ustawy, np. 10 lipca 2018 r., to przedawni się dopiero z upływem 31 grudnia 2021 r.

Z przepisów przejściowych ustawy nowelizującej wynika m.in. że jeśli przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie noweli, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Dlatego też dla roszczeń z art. 299 K.s.h., które stały się wymagalne przed 9 lipca 2018 r., termin przedawnienia nie ulegnie zmianie.

Członek zarządu to nie konsument

Obowiązującą od 9 lipca 2018 r. zasadą jest, że sąd z urzędu powinien wziąć pod uwagę upływ terminu przedawnienia przysługującego wobec konsumenta (z zastrzeżeniem art. 117¹ K.c.). Powództwo o zasądzenie takiego roszczenia będzie więc oddalone.

Zasada ta nie odnosi się jednak do roszczeń przeciwko członkom zarządu spółek z o.o. opartych o art. 299 K.s.h. W tym przypadku nie mogą oni posiadać statusu konsumenta, gdyż roszczenia z art. 299 K.s.h. mają charakter pozaumowny. Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 22¹ K.c.). Roszczenia z art. 299 K.s.h. nie wynikają z czynności prawnej dokonywanej między spółką a jej członkiem zarządu, a są pochodną czynności, które były dokonane w imieniu spółki z podmiotami trzecimi.

Jeśli więc osoba pozwana w oparciu o art. 299 K.s.h. chce powołać się na przedawnienie, to musi to zgłosić sądowi w piśmie procesowym lub do protokołu rozprawy. Bez tak podniesionego zarzutu ewentualne przedawnienie nie będzie przez sąd uwzględnione.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2018 r. poz. 1025 ze zm.)