Gazeta Podatkowa nr 87 (1441) z dnia 30.10.2017

Prawidłowe stosowanie przepisów o przedawnieniu

Przedawnienie jest instytucją, która ma na celu porządkowanie obrotu prawnego poprzez ograniczenie możliwości dochodzenia należności tylko do wskazanego w ustawie okresu. W przypadku spraw z zakresu prawa cywilnego i gospodarczego przedawnienie nie następuje automatycznie - konieczne jest podniesienie go w formie zarzutu.

Stosując przepisy o przedawnieniu należy w pierwszej kolejności ustalić termin przedawnienia roszczenia, który zależny jest od rodzaju roszczenia, oraz moment rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia. Posiadając tego rodzaju wiedzę łatwo ustalić moment, do którego można bez ryzyka poniesienia dodatkowych kosztów dochodzić należności. Wskazać bowiem należy, że w przypadku skierowania do sądu pozwu o przedawnioną należność i uwzględnienia przez sąd zarzutu przedawnienia, co do zasady, sąd obciąży kosztami postępowania stronę, której należność uległa przedawnieniu.

Terminy przedawnienia

Regulacje dotyczące przedawnienia roszczeń zawarte są przede wszystkim w Kodeksie cywilnym. Podstawowe terminy przedawnienia określono w art. 118 Kodeksu cywilnego. Termin przedawnienia wynosi 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - 3 lata. Jednak przepisy szczególne mogą przewidywać także inne terminy przedawnienia roszczenia. Do najważniejszych należą: 2-letni termin przedawnienia roszczeń z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, jak i 20-letni termin przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wynikającej ze zbrodni lub występku.

Chociaż zarzut przedawnienia podnoszony jest zazwyczaj w przypadku roszczeń, które nie były przedmiotem postępowania sądowego, to przedawnieniu ulec mogą także roszczenia, wobec których wydano prawomocny tytuł wykonawczy, czyli nakaz zapłaty lub wyrok sądu, ale również roszczenia objęte ugodą lub wyrokiem sądu polubownego. Jak bowiem wynika z art. 125 K.c. roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem, sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd, przedawnia się z upływem 10 lat, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu 3-letniemu. Oznacza to, że nawet jeżeli roszczenie wynika z działalności gospodarczej, to po uzyskaniu np. tytułu wykonawczego ulegnie ono przedawnieniu najwcześniej po 10 latach.

Bieg przedawnienia

Dla ustalenia czy doszło do przedawnienia roszczenia kluczową kwestią jest ustalenie momentu, od którego okres przedawnienia rozpoczyna swój bieg. Zgodnie z generalną zasadą w tym zakresie zawartą w art. 120 § 1 K.c., bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (przykład 1). Zatem w przypadku roszczeń o zapłatę bieg przedawnienia zaczyna się, co do zasady, w następnym dniu po terminie płatności określonym na fakturze. W odniesieniu natomiast do tzw. roszczeń bezterminowych, których wymagalność zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, jak np. roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, termin ich przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (a nie od momentu wezwania dłużnika do zapłaty).

Terminy przedawnienia nie mogą być wydłużane ani skracane przez umowy lub inne czynności prawne, jednak może dochodzić do zawieszenia biegu przedawnienia lub jego przerwania. Zawieszenie terminu przedawnienia dotyczy sytuacji wyjątkowych uregulowanych w art. 121 K.c., np. roszczeń dzieci względem rodziców przez czas trwania ich władzy rodzicielskiej, i polega na tym, że przez ten okres czas przedawnienia nie biegnie.

Bardziej doniosła jest jednak instytucja przerwania biegu przedawnienia. Powoduje ona bowiem, że po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo (przykład 2). Jednak w razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym lub przez wszczęcie mediacji, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone.

Stosowanie przedawnienia

Zarzut przedawnienia może być podniesiony już w piśmie procesowym, aby zniechęcić wierzyciela do złożenia pozwu do sądu, jednak odnosi on skutek dopiero w przypadku podniesienia go w postępowaniu sądowym i poza sytuacjami szczególnymi powoduje oddalenie przedawnionego roszczenia.

Trzeba jednak pamiętać, że upływ terminu przedawnienia nie powoduje, iż roszczenie wygasa, lecz że jest obarczone ryzykiem dochodzenia go przed sądem. Dlatego, zwłaszcza firmy windykacyjne, specjalizują się w pozasądowej windykacji przedawnionych należności.

Należy dodać, że obecnie toczą się prace nad zmianami regulacji dotyczących terminów przedawnienia, a proponowane jest ich skrócenie do maksymalnie 6 lat.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2017 r. poz. 459 ze zm.)