Nieterminowe wykonywanie umowy

Zwłoka w wykonaniu umowy może być przyczyną odstąpienia od umowy albo jej wypowiedzenia. W przypadku niektórych umów nie ma nawet potrzeby wyznaczania drugiej stronie dodatkowego terminu na wywiązanie się z umowy.

Odstąpienie od umowy wzajemnej

Przepisem, który pozwala odstąpić od umowy wzajemnej w przypadku, gdy druga strona jest w zwłoce z wykonaniem swoich obowiązków jest art. 491 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania, z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Jeśli termin ten upłynie, można złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Nie ma jednak takiego obowiązku. Można zamiast od umowy odstępować, zdecydować się na jej kontynuowanie, domagać się od kontrahenta wykonania jego obowiązków, a gdy zwłoka spowodowała powstanie szkody - żądać odszkodowania.

Jeśli świadczenia obu stron są podzielne, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, uprawnienie do odstąpienia od umowy przysługujące drugiej stronie ogranicza się, według jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty niespełnionego świadczenia. Strona ta może odstąpić od umowy w całości, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy. Może żądać nie tylko zwrotu tego, co sama świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania (art. 494 K.c.). Jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot (art. 496 K.c.).

Bez dodatkowego terminu

W umowie można zastrzec prawo do odstąpienia od niej na wypadek niewykonania zobowiązania w terminie ściśle określonym. W takim przypadku strona uprawniona do odstąpienia może w razie zwłoki drugiej strony odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego. To samo dotyczy wypadku, gdy wykonanie zobowiązania przez jedną ze stron po terminie nie miałoby dla drugiej strony znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce. Wynika to z art. 492 K.c.

Opóźnienie w realizacji dostaw

Przepisy dotyczące niektórych umów również pozwalają na odstąpienie od nich bez konieczności wyznaczania dodatkowego terminu. W przypadku umów dostawy obowiązuje zasada, że jeżeli dostawca opóźnia się z rozpoczęciem wytwarzania przedmiotu dostawy lub poszczególnych jego części tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je dostarczyć w czasie umówionym, odbiorca może, nie wyznaczając terminu dodatkowego, od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do dostarczenia przedmiotu dostawy (art. 610 K.c.). Co charakterystyczne, nie jest potrzebna zwłoka dłużnika (czyli zawinione przez niego opóźnienie) - wystarczy, że powstało opóźnienie, nawet z przyczyn od niego niezależnych.

Dzieło i roboty budowlane

Podobne uprawnienie przysługuje w przypadku umów o dzieło i roboty budowlane (art. 635 i 656 K.c.). Gdy przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła.

Zlecenie i świadczenie usług

W przypadku umów o charakterze ciągłym (np. zlecenia, o świadczenie usług) sposobem na ich zakończenie jest wypowiedzenie umowy. Umowę zlecenia można wypowiedzieć w każdym czasie, nawet w przypadku umów na czas oznaczony - pozwala na to art. 746 K.c. Ma on odpowiednie zastosowanie do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane odrębnymi przepisami (art. 750 K.c.). Strony w umowie nie mogą zrzec się z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów. Zwłoka kontrahenta w wykonaniu umowy może zostać potraktowana za ważny powód do jej wypowiedzenia. Przepisy nie przewidują obowiązku wyznaczania dodatkowego terminu przed wypowiedzeniem ani stosowania okresu wypowiedzenia - może to jednak wynikać z treści umowy.

Czynsz za najem lokalu i dzierżawę

Przy najmie lokali mieszkaniowych, do których ma zastosowanie ustawa o ochronie praw lokatorów (Dz. U. z 2005 r. nr 31, poz. 266 ze zm.), warunki wypowiedzenia są jeszcze bardziej wyśrubowane. Lokator musi być w zwłoce z zapłatą czynszu lub innych opłat za używanie lokalu co najmniej za trzy pełne okresy płatności pomimo uprzedzenia go na piśmie o zamiarze wypowiedzenia stosunku prawnego i wyznaczenia dodatkowego, miesięcznego terminu do zapłaty zaległych i bieżących należności. Wypowiedzenie może nastąpić nie później niż na miesiąc naprzód, na koniec miesiąca kalendarzowego.

W przypadku najmu lokali, do których nie stosuje się ustawy o ochronie praw lokatorów, wypowiedzenie umowy z powodu zwłoki w zapłacie czynszu może odbyć się na zasadach określonych w art. 687 K.c. Wynika z niego, że jeżeli najemca lokalu dopuszcza się zwłoki z zapłatą czynszu co najmniej za dwa pełne okresy płatności, a wynajmujący zamierza najem wypowiedzieć bez zachowania terminów wypowiedzenia, powinien on najpierw uprzedzić najemcę na piśmie, udzielając mu dodatkowego terminu miesięcznego do zapłaty zaległego czynszu.

W przypadku umowy dzierżawy wypowiedzenie umowy bez zachowania terminu wypowiedzenia wymaga zwłoki z zapłatą czynszu co najmniej za dwa pełne okresy płatności (a przy czynszu rocznym - zwłoki ponad trzymiesięcznej). Jednakże wydzierżawiający powinien uprzedzić dzierżawcę udzielając mu dodatkowego trzymiesięcznego terminu do zapłaty zaległego czynszu (art. 703 K.c.). W umowie strony mogą te warunki zmodyfikować.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)