Skutki nieterminowego wykonania dzieła i zlecenia

Zawierając umowy zlecenia czy o dzieło oprócz ich warunków należy także ustalić termin wykonania umowy. Niezależnie od postanowień umowy, które zabezpieczać mogą przed nieterminowym jej wykonaniem, w praktyce zdarza się, że umowa nie zostaje wykonana w terminie. Wobec przekroczenia terminu wykonania umowy należy podjąć konkretne działania.

Umowy zlecenia i o dzieło różnią się od siebie i nie mogą być stosowane zamiennie. Umowa o dzieło jest umową rezultatu, która znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy strony chcą osiągnąć konkretny, określony efekt. Natomiast umowa zlecenia jest umową starannego działania, której strony umawiają się w celu wykonania określonych czynności.

Opóźnienie przy umowie o dzieło

W przypadku umowy o dzieło stosunkowo łatwo jest zweryfikować czy wykonawca wykonał je terminowo. Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Zatem brak istnienia oznaczonego rezultatu (dzieła) w terminie określonym w umowie jest równoznaczny z opóźnieniem w jego wykonaniu.

W przypadku umowy o dzieło zamawiający może, na podstawie art. 635 Kodeksu cywilnego, odstąpić od umowy o dzieło bez wyznaczania wykonawcy dodatkowego terminu na jej wykonanie. Przepis ten nie może być jednak interpretowany rozszerzająco, a uprawnienie do odstąpienia od umowy przysługuje zamawiającemu, jeżeli opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym. Co ważne, rozwiązania tego nie powinno się stosować w przypadku jedynie drobnego opóźnienia wykonawcy lub jako sposobu na rozwiązanie umowy. W razie sporu to zamawiający zobowiązany będzie bowiem do wykazania, że spełnione są przesłanki do jego zastosowania np. poprzez przedstawienie zdjęć obrazujących etap wykonania dzieła w zestawieniu z technologicznym czasem jego wykonania.

Odstąpienia od umowy na podstawie art. 635 K.c. nie należy jednak mylić z wypowiedzeniem umowy. Jak bowiem wskazał Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 26 listopada 2015 r., sygn. akt I ACa 532/15, Kodeks cywilny nie przewiduje możliwości wypowiedzenia umowy o dzieło. Jednocześnie przesłanki rozwiązania tego rodzaju węzła obligacyjnego w drodze odstąpienia od umowy muszą być wykładane w sposób ścisły. Nie jest możliwa ich interpretacja rozszerzająca. Odstąpienie od umowy niweczy jej cel, a strony zobowiązane są zwrócić sobie wzajemnie to, co nawzajem świadczyły.

Nie tylko odstąpienie

Jeżeli wykonawca opóźnia się z wykonaniem dzieła, jednak jego opóźnienie nie ma charakteru kwalifikowanego i nie uzasadnia zastosowania odstąpienia od umowy, zamawiający również ma pewne możliwości. Przede wszystkim, jeśli w umowie zastrzeżono konsekwencje wykonania dzieła po terminie, jak np. możliwość naliczenia kary umownej, to po jej naliczeniu można dokonać jednostronnego potrącenia kary umownej z wynagrodzenia przysługującego wykonawcy.

Z uwagi na fakt, że świadczenie wykonawcy ma charakter niepieniężny, w przypadku opóźnienia nie można zastrzec odsetek, ale bardzo skutecznym rozwiązaniem jest ustalenie kary umownej np. za każdy dzień opóźnienia w wykonaniu dzieła. Jeżeli natomiast strony nie ustaliły w umowie kary umownej, ani innych konsekwencji nieterminowego wykonania dzieła, zamawiający może dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych, tj. na podstawie art. 471 K.c. Należy jednak pamiętać, że inaczej niż w przypadku kar umownych, dochodząc odszkodowania za nienależyte (nieterminowe) wykonanie zobowiązania, konieczne jest wykazanie szkody wywołanej opóźnieniem wykonawcy i jej wysokości.

Termin wykonania zlecenia

Umowa zlecenia czy zbliżona do niej umowa o świadczenie usług (np. prowadzenie ksiąg rachunkowych) z uwagi na swą specyfikę może przysparzać pewnych problemów z punktu widzenia ustalenia terminu jej wykonania. Wynika to z faktu, że w ramach umowy zleceniobiorca zobowiązany jest do wykonywania określonych czynności (np. prowadzenia ksiąg rachunkowych), których sprawdzenie pod względem terminowości może być dość skomplikowane.

Niemniej jednak strony umowy zlecenia i świadczenia usług mają możliwość ustalania terminów wykonania umowy. Można tego dokonać zarówno poprzez wskazanie konkretnej daty, jak i poprzez odesłanie do poszczególnych czynności (np. w ciągu 7 dni od otrzymania dokumentów).

Wypowiedzenie zlecenia

Oprócz postanowień umownych kwestie związane z wypowiedzeniem umowy zlecenia uregulowane są także w Kodeksie cywilnym. Obu stronom umowy zlecenia przysługuje, co do zasady, możliwość jej wypowiedzenia, która wynika z art. 746 K.c. Przy czym w umowie można ustalić terminy wypowiedzenia umowy. Co ważne, nie można zrzec się z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów (art. 746 § 3 K.c.). Opóźnienie w wykonaniu zlecenia bądź świadczenia usług może być uznane za ważny powód. Dlatego, biorąc pod uwagę treść przywołanego przepisu, nieskuteczne będzie wyłączenie w umowie możliwości jej wypowiedzenia w razie opóźnienia jednej ze stron.

W przypadku gdy strona nie chce lub nie może wypowiedzieć zlecenia na zasadach określonych w umowie lub K.c., może zastosować art. 491 K.c., gdyż umowa zlecenia jest umową wzajemną. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni, dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Zatem w przypadku nieterminowego wykonania zlecenia można wystąpić do zleceniobiorcy wyznaczając mu ostateczny termin wykonania zlecenia.

Niezależnie od domagania się wykonania zlecenia, w razie opóźnienia, podobnie jak w przypadku umowy o dzieło, zleceniodawca może dochodzić kary umownej lub odpowiedzialności za szkodę na podstawie art. 491 K.c.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2017 r. poz. 459)